- 4 آبان 1404
- drtabrizi
ترمیم ایسکمی و نکروز فیلر؛ راهنمای جامع درمان و پیشگیری از عوارض تزریق فیلر
بخش اول: مقدمه و شناخت علمی ایسکمی و نکروز بعد از فیلر
۱. آشنایی با فیلر و کاربردهای آن
**فیلرهای تزریقی** یا پرکنندههای پوستی، یکی از پرکاربردترین روشهای جوانسازی چهره در پزشکی زیبایی هستند. این مواد با پر کردن خطوط، حجمدهی به گونه، لب یا چانه و اصلاح عدم تقارنها، ظاهری طبیعیتر و جوانتر به پوست میبخشند.
فیلرها معمولاً از موادی مانند **هیالورونیک اسید (Hyaluronic Acid)**، **کلسیم هیدروکسیآپاتیت (CaHA)** یا **پلیلاکتیک اسید (PLLA)** ساخته میشوند. در میان آنها، هیالورونیک اسید بهدلیل خاصیت طبیعی در بدن و قابلیت حل شدن با آنزیم **هیالورونیداز**، محبوبترین نوع محسوب میشود.
اما در کنار تمام مزایای زیبایی، تزریق فیلر میتواند با **عوارض نادری ولی جدی** همراه باشد. یکی از مهمترین آنها، **ایسکمی (Ischemia)** یا **نکروز (Necrosis)** بافت پوست است که در صورت عدم تشخیص و درمان سریع، میتواند منجر به از بین رفتن پوست، زخم و حتی اسکار دائمی شود.
2. تعریف ایسکمی و نکروز در تزریق فیلر
* **ایسکمی** به معنای کاهش یا قطع جریان خون در ناحیهای از بدن است.
* **نکروز** به معنی مرگ سلولی در اثر کمبود اکسیژن و خونرسانی است.
در تزریق فیلر، اگر ماده پرکننده بهطور تصادفی وارد یکی از شاخههای شریانی صورت شود (مثلاً شریانهای لب، بینی یا پیشانی)، جریان خون قطع شده و اکسیژنرسانی به سلولها متوقف میشود. این حالت ابتدا به صورت **درد، رنگپریدگی و تغییر رنگ پوست** ظاهر میشود و در صورت عدم درمان سریع، بافت دچار **نکروز (سیاه شدن)** میشود.
۳. شایعترین نواحی درگیر ایسکمی فیلر
بر اساس مطالعات کلینیکی، نواحی زیر بیشترین خطر را دارند:
1. **ناحیه بینی و اطراف آن** (بهویژه تزریق در بالای بینی و پرهها)
2. **ناحیه بین ابروها (گلابلا)**
3. **پیشانی و شقیقهها**
4. **لب بالا و پایین**
5. **ناحیه گونه**
دلیل خطر بالا در این نواحی، وجود **شبکه شریانی پیچیده و ارتباط مستقیم با عروق چشمی** است. در موارد بسیار نادر، اگر فیلر وارد شریان شبکیه شود، میتواند حتی منجر به **کوری دائمی** شود.
بنابراین، تزریق فیلر تنها باید توسط **پزشکان متخصص آموزشدیده** در آناتومی عروق صورت انجام شود.
۴. علائم اولیه ایسکمی و نکروز فیلر
تشخیص زودهنگام این عارضه، کلید نجات بافت است. علائم هشداردهنده عبارتند از:
* **درد شدید و سوزش بلافاصله بعد از تزریق**
* **رنگپریدگی پوست** در ناحیه تزریق
* **سفید یا خاکستری شدن پوست** (بهدلیل کاهش خونرسانی)
* **ایجاد لکههای کبود و بنفش (livedo pattern)**
* **تاول و زخمهای سطحی پس از چند ساعت تا چند روز**
* **کاهش حس در محل تزریق**
اگر این نشانهها نادیده گرفته شوند، بافت بهتدریج سیاه میشود و به مرحله **نکروز واقعی** میرسد که درمان آن دشوارتر و طولانیتر است.
۵. علل بروز ایسکمی فیلر
دلایل مختلفی در بروز این عارضه نقش دارند:
الف) تزریق مستقیم داخل رگ (Intravascular Injection)
شایعترین علت ایسکمی است. ورود فیلر به داخل شریان باعث انسداد کامل مسیر خون میشود.
این حالت ممکن است حتی با مقدار کمی فیلر ایجاد شود.
ب) فشار خارجی زیاد
گاهی فیلر بهطور مستقیم وارد رگ نمیشود، اما فشار زیاد تزریق باعث **فشرده شدن عروق اطراف** و قطع موقت جریان خون میگردد.
ج) تزریق در لایههای اشتباه
شناخت لایههای دقیق پوست و فاشیا اهمیت زیادی دارد. تزریق بیش از حد سطحی یا بیش از حد عمقی میتواند خطر برخورد با عروق اصلی را افزایش دهد.
د) استفاده از فیلر نامرغوب یا غیراستاندارد
برخی فیلرهای تقلبی با ذرات درشت یا چسبندگی بالا، احتمال انسداد میکروسکوپی عروق را افزایش میدهند.
۶. روشهای تشخیص ایسکمی و نکروز فیلر
پزشکان برای تشخیص سریع از ترکیب علائم بالینی و ابزارهای تصویربرداری استفاده میکنند:
* **مشاهده تغییر رنگ پوست (blanching)**
* **درد غیرطبیعی بعد از تزریق**
* **اسکن داپلر (Doppler Ultrasound)** برای بررسی جریان خون در عروق سطحی
* **بررسی پاسخ پوست به ماساژ و گرما**
در صورتیکه ناحیه دچار **ایسکمی جزئی** باشد، درمان فوری میتواند از نکروز کامل جلوگیری کند.
۷. درمان فوری ایسکمی و نکروز فیلر
درمان سریع و صحیح، شانس نجات بافت را بهشدت افزایش میدهد. درمانهای اولیه شامل:
۱. تزریق آنزیم **هیالورونیداز (Hyaluronidase)**
این آنزیم، فیلرهای هیالورونیک اسید را تجزیه کرده و راه عبور خون را باز میکند.
* تزریق باید در نواحی اطراف محل ایسکمی انجام شود.
* مقدار و دفعات تزریق بر اساس شدت انسداد تعیین میشود.
* هرچه زودتر انجام شود، احتمال ترمیم کامل بیشتر است.
۲. **ماساژ ملایم و کمپرس گرم**
به باز شدن عروق کمک میکند و جریان خون را بهبود میدهد.
۳. **داروهای گشادکننده عروق**
داروهایی مانند نیتروگلیسیرین موضعی یا سیلدنافیل میتوانند باعث گشاد شدن عروق و افزایش جریان خون شوند.
۴. **درمانهای حمایتی**
* آنتیبیوتیک برای جلوگیری از عفونت ثانویه
* کرمهای ترمیمکننده و پانسمان استریل
* اکسیژنتراپی پرفشار (Hyperbaric Oxygen Therapy) در موارد شدید
۸. فاز ترمیم و بازسازی پوست بعد از نکروز
پس از کنترل ایسکمی و از بین رفتن فیلر اضافی، مرحله بازسازی بافت آغاز میشود. این فاز ممکن است چند هفته تا چند ماه طول بکشد. در این مرحله، هدف **ترمیم پوست، جلوگیری از اسکار و بازگرداندن ظاهر طبیعی** است.
روشهای ترمیم شامل:
1. **لیزر ترمیمی (Fractional CO₂ یا Er:YAG)**
2. **میکرونیدلینگ و مزوتراپی بازسازیکننده**
3. **PRP (پلاسمای غنی از پلاکت)** برای تحریک سلولهای پوست
4. **کرمها و پمادهای بازسازی بافت**
5. **در موارد شدید، جراحی ترمیمی پوست**
۹. عوارض تأخیر در درمان ایسکمی
اگر ایسکمی سریع تشخیص داده نشود یا درمان بهموقع انجام نگیرد، پیامدهای زیر محتمل است:
* **نکروز کامل پوست**
* **ایجاد زخم و اسکار دائمی**
* **تغییر رنگ پوست (هیپوپیگمانتاسیون یا هیپرپیگمانتاسیون)**
* **بدشکلی دائمی لب، بینی یا گونه**
* **عفونت ثانویه**
* در موارد نادر، **کوری یکطرف
درمانهای پیشرفته و جراحی ترمیمی نکروز فیلر
۲۰. مدیریت تخصصی نکروز فیلر در کلینیکهای پیشرفته
در مواردی که ایسکمی به نکروز کامل پوست منجر میشود، درمان ساده با هیالورونیداز کافی نیست و بیمار نیاز به **درمان چندمرحلهای تخصصی** دارد. این درمانها معمولاً در کلینیکهای دارای امکانات **ترمیم بافت، لیزر و جراحی پلاستیک** انجام میشود.
پزشک متخصص با توجه به شدت ضایعه، ترکیبی از روشهای زیر را به کار میگیرد:
1. **پاکسازی بافت مرده (Debridement)**
برداشتن بافت نکروزه مانع گسترش عفونت و تسریع روند ترمیم میشود.
2. **آنتیبیوتیک سیستمیک**
برای جلوگیری از گسترش باکتریها در بافت آسیبدیده.
3. **اکسیژنتراپی پرفشار (Hyperbaric Oxygen Therapy)**
اکسیژن ۱۰۰٪ در فشار بالا باعث افزایش نفوذ اکسیژن به سلولها و بازسازی بافت میشود.
4. **لیزر ترمیمی و تحریک بازسازی بافتی**
کمک به بهبود اسکار و یکنواختی رنگ پوست پس از بهبودی اولیه.
۲۱. نقش اکسیژنتراپی پرفشار در ترمیم نکروز فیلر
**اکسیژنتراپی پرفشار (HBOT)** یکی از مؤثرترین درمانهای کمکی در ایسکمی و نکروز فیلر است. این روش با افزایش فشار اکسیژن در خون، باعث میشود اکسیژن حتی بدون عبور از عروق آسیبدیده، به سلولها برسد.
مزایای HBOT:
* افزایش نئووسکولاریزاسیون (تشکیل مویرگهای جدید)
* کاهش التهاب بافتی
* بهبود عملکرد سلولهای ایمنی
* ترمیم سریعتر زخمهای نکروتیک
معمولاً بیماران به مدت ۹۰ دقیقه و در ۵ تا ۱۰ جلسه تحت درمان قرار میگیرند.
۲۲. جراحی پلاستیک ترمیمی در نکروز فیلر
در مواردی که نکروز باعث تخریب وسیع پوست و بافت زیرین شود (مثلاً در بینی یا لب)، **جراحی پلاستیک ترمیمی** لازم است.
این نوع جراحی معمولاً در چند مرحله انجام میشود و هدف آن بازگرداندن فرم طبیعی و عملکرد ناحیه آسیبدیده است.
روشهای رایج جراحی ترمیمی:
1. **پیوند پوست (Skin Grafting):**
انتقال پوست سالم از نواحی دیگر بدن به محل نکروز.
2. **فلپ پوستی (Local Flap):**
جابهجایی پوست مجاور ناحیه آسیبدیده برای پوشاندن زخم.
3. **درمابریژن و لیزر اسکار:**
برای بهبود سطح پوست و کاهش ناهمواریها.
4. **تزریق چربی اتولوگ (Fat Grafting):**
استفاده از چربی بدن بیمار برای بازسازی حجم از دسترفته و ترمیم بافت نرم.
۲۳. درمان اسکارهای پس از نکروز فیلر
پس از نکروز، حتی با درمان موفق، ممکن است جای زخم باقی بماند. درمان اسکار بخش مهمی از فرایند ترمیم است و به بازگشت اعتمادبهنفس بیمار کمک میکند.
روشهای درمان اسکار:
* **لیزر فرکشنال CO₂ یا Er:YAG:**
برای بازسازی اپیدرم و تحریک کلاژن.
* **سابسیژن (Subcision):**
برش بافت فیبروتیک زیر اسکار برای آزادسازی پوست.
* **تزریق کورتون در اسکار هیپرتروفیک یا کلوئید.**
* **میکرونیدلینگ ترکیبشده با PRP.**
* **کرمهای ترمیمی و ژلهای سیلیکونی.**
درمان اسکار معمولاً چند ماه پس از ترمیم کامل پوست آغاز میشود تا از تحریک زخم تازه جلوگیری شود.
۲۴. حمایت روانی بیماران پس از نکروز
تجربه نکروز بعد از تزریق فیلر میتواند برای بیمار بسیار **استرسزا و آسیبزا** باشد.
تغییر ظاهر صورت، حتی موقت، ممکن است باعث اضطراب، افسردگی و کاهش اعتمادبهنفس شود.
بنابراین درمان صرفاً نباید فیزیکی باشد؛ بلکه پزشک باید به **ابعاد روانشناختی** نیز توجه کند.
پیشنهادات رواندرمانی:
* برقراری ارتباط صادقانه و آرامبخش با بیمار.
* توضیح روند درمان و احتمال بهبودی کامل.
* ارجاع به **روانپزشک یا مشاور روانشناسی زیبایی** در صورت لزوم.
* حمایت خانواده و تیم درمان از بیمار تا پایان دوره ترمیم.
مطالعات نشان دادهاند که **روحیه مثبت و حمایت روانی** نقش مؤثری در ترمیم زخمهای پوستی دارد.
۲۵. تحقیقات جدید درباره درمان نکروز فیلر
پژوهشهای جدید جهانی به دنبال راههای مؤثرتر برای پیشگیری و درمان نکروز هستند. برخی یافتههای مهم عبارتاند از:
الف) استفاده از داروهای آنتیاکسیدان
تحقیقات نشان میدهند ترکیباتی مانند **ویتامین C، ویتامین E و گلوتاتیون** میتوانند میزان آسیب سلولی در ایسکمی را کاهش دهند.
ب) **تزریق بوتاکس میکرو (Micro-Botox)**
مطالعات جدید نشان میدهد که بوتاکس در دوزهای بسیار پایین میتواند جریان خون مویرگی را افزایش داده و به بهبود ناحیه ایسکمیک کمک کند.
ج) **پپتیدهای ترمیمی و فاکتورهای رشد مصنوعی**
ترکیباتی که با تقلید از فاکتورهای رشد طبیعی بدن، بازسازی بافت را سرعت میبخشند.
د) **مهندسی بافت (Tissue Engineering)**
پژوهشگران در حال آزمایش **داربستهای بیولوژیک** و سلولهای بنیادی هستند تا بتوانند پوست نکروزه را بازسازی کنند.
۲۶. تفاوت بین نکروز فیلر هیالورونیک اسید و فیلرهای دائمی
فیلرها به دو دسته کلی تقسیم میشوند: **موقتی (Temporary)** و **دائمی (Permanent)**.
در فیلرهای موقتی مثل هیالورونیک اسید، اگر نکروز رخ دهد، درمان با هیالورونیداز بسیار مؤثر است.
اما در فیلرهای دائمی (مانند سیلیکون مایع یا پلیمتیل متاکریلات):
* **هیالورونیداز بیاثر است.**
* **واکنش التهابی مزمن و گرانولوم** ممکن است ایجاد شود.
* در بسیاری از موارد، تنها راه درمان، **جراحی برداشت فیلر و ترمیم بافتی** است.
بنابراین همیشه توصیه میشود از **فیلرهای موقتی و معتبر** استفاده شود.
۲۷. نقش لیزر در بازسازی پس از ایسکمی
لیزرها علاوه بر درمان اسکار، در مراحل اولیه ایسکمی نیز میتوانند مفید باشند.
برخی دستگاههای لیزر کمتوان (Low Level Laser Therapy) جریان خون مویرگی را افزایش داده و روند بهبودی را تسریع میکنند.
در مرحله ترمیم، لیزر فرکشنال باعث:
* **افزایش کلاژن و الاستین**
* **بهبود یکنواختی پوست**
* **کاهش تفاوت رنگ (Dyschromia)**
میشود و به بازگشت زیبایی طبیعی چهره کمک میکند.
۲۸. نقش رژیم غذایی و مکملها در ترمیم نکروز
بدن برای بازسازی سلولهای آسیبدیده نیاز به مواد مغذی دارد. مصرف مواد زیر در دوران بهبود توصیه میشود:
* **پروتئین بالا (تخممرغ، مرغ، ماهی)** برای ترمیم سلولی
* **ویتامین C** برای سنتز کلاژن
* **روی (Zinc)** برای تقسیم سلولی و ترمیم بافت
* **ویتامین A** برای رشد سلولهای اپیتلیال
* **نوشیدن آب کافی** برای آبرسانی پوست
پرهیز از **سیگار و الکل** نیز بسیار مهم است، زیرا هر دو موجب تنگی عروق و کاهش اکسیژنرسانی به بافت میشوند.
۲۹. مراقبتهای بلندمدت بعد از ترمیم ایسکمی فیلر
پس از پایان درمان، بیمار باید به توصیههای مراقبتی بلندمدت توجه کند تا پوست سالم و یکنواخت باقی بماند:
* پرهیز از تزریق مجدد فیلر در ناحیه آسیبدیده تا **حداقل ۶ ماه**
* انجام **لیزر ترمیمی یا مزوتراپی تغذیهای** هر ۲ تا ۳ ماه
* استفاده روزانه از **کرم ضدآفتاب و آبرسان قوی**
* مراجعه منظم برای **ارزیابی بافتی و عروقی پوست**
۳۰. تجربه جهانی در مدیریت نکروز فیلر
در کشورهای پیشرفته مانند کره جنوبی، آمریکا و آلمان، درمان نکروز فیلر طبق پروتکلهای چندرشتهای انجام میشود.
تیم درمانی معمولاً شامل:
* **متخصص پوست و لیزر**
* **جراح پلاستیک ترمیمی**
* **کارشناس اکسیژنتراپی پرفشار**
* **مشاور تغذیه و رواندرمانگر زیبایی**
این همکاری چندتخصصی باعث شده میزان عوارض دائمی به کمتر از ۰.۱٪ کاهش یابد.
